Preventie die werkt: van goede bedoelingen naar structurele aanpak

Iedere organisatie wil het: gezonde, betrokken medewerkers die met plezier aan het werk zijn. En het liefst zónder onnodig verzuim. Maar in de praktijk blijkt preventie vaak lastiger dan gedacht. De juiste intentie is aanwezig, maar door de drukte van alledag, versnipperde verantwoordelijkheden en het ontbreken van een samenhangende aanpak, komt het niet van de grond.

“Veel bedrijven willen echt iets doen aan preventie,” vertelt Gert-Jan Vos, stafarts bij Adaptics (zusterorganisatie van Capability). “Maar het is vaak onduidelijk waar te beginnen. Van RI&E’s tot vitaliteitsprogramma’s, er gebeurt binnen een organisatie vaak van alles, maar de samenhang ontbreekt. En het is juist die samenhang wat preventie effectief maakt.”

Preventie werkt pas echt als alles samenkomt

Werkgevers willen grip op gezondheid en inzetbaarheid, maar worstelen vaak met vragen als: hoe krijgen we zicht op risico’s, houden we de vinger aan de pols zonder alles medisch te maken, en voorkomen we dat signalen blijven liggen tot het te laat is? De sleutel zit volgens Gert-Jan in samenhang en samenwerking. “Verzuim is vaak te voorkomen als er eerder en breder gekeken wordt. Niet alleen medisch, maar ook naar werkdruk, communicatie of privéfactoren.” Daarom loont het om preventie niet op te knippen in losse trajecten, maar te organiseren als één geheel. “Als alle facetten bij één partij of goed samenwerkend team liggen, ontstaat overzicht en inzicht,” zegt Gert-Jan. “Informatie wordt beter gedeeld, signalen worden sneller herkend en opvolging gaat soepeler. Dat maakt het verschil tussen reageren en voorkomen.”

De businesscase: voorkomen is goedkoper dan genezen

Een verzuimdag kost al snel €300 tot €400. Dat betekent dat bijna elke preventieve interventie zich terugverdient als je er één ziekmelding mee voorkomt. Tel daar de productiviteitswinst en het behoud van vakmanschap bij op, en de rekensom is snel gemaakt. “Een goed gesprek of een kleine aanpassing op de werkvloer kost misschien een paar honderd euro,” zegt Gert-Jan, “maar als je daarmee voorkomt dat iemand weken uitvalt, verdien je die investering direct terug.”

Waar zit de winst? Kijken naar wat écht speelt

Maar waar liggen dan de grootste kansen om preventie te versterken? In veel fysieke beroepen, zoals bij monteurs, productiemedewerkers of schoonmakers, ligt de oorzaak van verzuim vaak in een combinatie van fysieke belasting en persoonlijke factoren. Tilwerk, herhaalde bewegingen, lawaai of een te hoog werktempo kunnen langzaam hun tol eisen. “Soms zie je dat mensen al maanden met lichte klachten rondlopen, maar het te druk hebben om er iets mee te doen,” vertelt Gert-Jan. “Tot het ineens niet meer gaat.”

Daarnaast speelt psychosociale belasting (PSA), zoals stress, werkdruk of spanningen in het team, in alle sectoren een steeds grotere rol. Zeker in kantooromgevingen is PSA inmiddels de grootste oorzaak van verzuim. De kern blijft: kijk breder dan alleen naar werk en zie de mens als geheel.

Voorbeeld uit de praktijk

“Een medewerker in een drukke productiehal had al langere tijd last van vermoeidheid en concentratieproblemen. Pas toen bleek dat hij gehoorproblemen had, veroorzaakt door jarenlang werken in lawaai, viel alles op zijn plek. Met een gehoortest, de juiste bescherming en kleine aanpassingen in het werkritme kon hij gewoon blijven werken. Door vroeg te signaleren, voorkom je dat kleine klachten grote gevolgen krijgen.”

Maak preventie concreet: dit werkt in de praktijk

Preventie begint met bewustwording, maar vraagt uiteindelijk ook om actie. Hieronder deelt Gert-Jan een aantal praktisch toepasbare tips om preventie echt handen en voeten te geven binnen de organisatie.

1. RI&E als startmotor
   Zorg voor een actuele RI&E en maak van de uitkomsten actiepunten met eigenaar en deadline. Koppel er meteen het PAGO of PMO aan: gericht op de risico’s die in jouw RI&E naar voren komen. “Een goed PAGO/PMO hoort maatwerkadvies van de bedrijfsarts te bevatten, gebaseerd op jouw arbeidsrisico’s,” aldus Gert-Jan.
2. PMO: meer dan alleen medisch
   Gert-Jan legt uit: “Gebruik het Preventief Medisch Onderzoek om breder te screenen: fysiek, mentaal, vitaliteit, werk-privé, energie. Doe dat vaker en laagdrempelig (korte vragenlijsten per kwartaal werken uitstekend) en koppel er direct vervolg aan: voorlichting, coaching, werkplekaanpassing of een preventief consult bij de bedrijfsarts (indien nodig). Zonder vervolg heeft een PMO weinig effect.”
3. Preventieve spreekuren en open inloop
   “Elke medewerker heeft het recht om preventief een consult te plannen. Dat verlaagt de drempel om op tijd hulp te vragen, bijvoorbeeld bij beginnende stress, een moeizame samenwerking of overgangsklachten.” Belangrijk hierbij: terugkoppeling naar de werkgever mag alleen met toestemming van de medewerker.
4. Train leidinggevenden in signaleren en het gesprek
   Niet iedereen is even vaardig in het voeren van een goed preventiegesprek. “Train leiders om vroege signalen te herkennen, zoals een vermoeide indruk, prikkelbaarheid, kwaliteitsverlies of korte ziekmeldingen, en stimuleer ze het gesprek open te voeren: ‘Hoe gaat het echt met je en wat heb je nodig?’”
5. Interventies op twee niveaus
   • Individu: denk aan coaching, werkplekaanpassing, doorverwijzing (bijv. financieel coach bij schulden), preventief consult bij de bedrijfsarts.
   • Team/organisatie: zoals leiderschapstraining volgen, werkdruk en roosters verbeteren, sociale veiligheid vergroten.
6. Samenwerking die preventie versterkt
   Met taakdelegatie wordt preventie juist versterkt. Goed opgeleide verzuimmanagers houden actief contact en signaleren vroeg, terwijl de bedrijfsarts zich kan richten op de medische beoordeling, complexe casussen en het bredere beleid. Die samenwerking zorgt voor meer continuïteit, snellere opvolging en betere resultaten. Zo krijgt preventie de aandacht die het verdient.

Data en menselijk contact: de winnende combinatie

Preventie werkt het best als medische specialisten, kerndeskundigen, verzuimmanager en HR als één team samenwerken. Zo ontstaat één verhaal en één werkwijze, wat volgens Gert-Jan pure kwaliteitsverbetering is. “Met korte, frequente check-ins – bijvoorbeeld via vragenlijsten of PMO-modules – houd je een vinger aan de pols. Data laat trends zien, menselijk contact zorgt dat je op tijd het juiste gesprek voert. Daarmee voorkom je dat kleine signalen uitgroeien tot écht verzuim,” zegt Gert-Jan.

Tot slot: “De wil is er bij vrijwel elke werkgever,” ziet Gert-Jan. “De vraag is vooral hoe. Ons antwoord: bundel kennis, creëer samenhang en werk met korte lijnen. En dat is precies waar Capability voor staat: Aandacht die aanzet tot actie.”