Help! De bedrijfsarts wil dat ik stop met roken of drinken

Veel mensen zien hun werk en privéleven als 2 strikt gescheiden werelden. Maar gezondheid is geen kwestie van werktijden: wat een medewerker in zijn of haar vrije tijd doet, heeft direct invloed op hoe degene functioneert op de werkvloer. Structureel slecht slapen, overmatig drinken, roken of andere ongezonde gewoontes kunnen vroeg of laat een negatieve impact hebben op de werkprestaties. Daarom is het voor werkgevers én medewerkers van belang om zich bewust te zijn van de rol die leefstijl speelt bij verzuim en productiviteit.

Toch wordt leefstijl en verslaving nog te weinig standaard besproken in gesprekken met de bedrijfsarts. Het gevolg? Problemen worden pas gesignaleerd als ze al vergevorderd zijn, en dat maakt het oplossen ervan alleen maar moeilijker. Aukje Huurman, bedrijfsarts bij Capability, gaat er dieper op in.

De verborgen impact van verslaving op de werkvloer

In de praktijk blijkt dat bedrijfsartsen vaak pas vragen naar middelengebruik als er al signalen van verzuim of disfunctioneren zijn. Volgens Aukje zou dat anders moeten: “Verslaving staat niet altijd scherp op het netvlies. We vragen niet standaard hoeveel iemand drinkt of er sprake is van drugsgebruik. Dat zou eigenlijk wel moeten. Want verslaving is niet alleen een probleem voor wie beschonken op het werk verschijnt, ook excessief drinken in het weekend of structureel slaaptekort door gokken of gamen kan een grote impact hebben op iemands functioneren.”

“Mensen die kampen met een verslaving laten vaak signalen zien die in eerste instantie niet direct opvallen. Ze melden zich vaker ziek, maken meer fouten, worden sneller prikkelbaar of krijgen te maken met ernstige lichamelijke of mentale klachten. Soms ontstaan er zelfs arbeidsconflicten of financiële problemen, bijvoorbeeld bij een gokverslaving. Achteraf blijken deze signalen vaak al langer aanwezig, maar werden ze niet als zodanig herkend.”

Veelvoorkomende signalen van verslaving

Het herkennen van een verslaving op de werkvloer is niet altijd eenvoudig, omdat het vaak gepaard gaat met subtiele veranderingen in gedrag en prestaties.

• Frequent ziekteverzuim zonder duidelijke medische oorzaak. Of ze geven een andere reden voor verzuim op, terwijl de daadwerkelijke problemen elders liggen.
• Verminderde concentratie en geheugenproblemen, wat leidt tot fouten in het werk.
• Veranderingen in gedrag, zoals prikkelbaarheid, stemmingswisselingen of sociale terugtrekking.
• Onregelmatige werktijden, bijvoorbeeld vaak te laat komen of vroeg vertrekken.
• Financiële problemen, zichtbaar door loonbeslagen of frequente salarisvoorschotten.
• Fysieke klachten, zoals vermoeidheid, trillen of een onverzorgd uiterlijk.
• Conflicten op de werkvloer, door verhoogde stress en verminderde emotionele stabiliteit.

Wanneer een of meerdere van deze signalen structureel aanwezig zijn, kan dit een indicatie zijn dat er sprake is van een verslaving. Door deze signalen vroegtijdig te herkennen, kan sneller hulp geboden worden. Aukje: “Vaak gaat het geleidelijk en zijn de signalen niet altijd direct herkenbaar. Mensen glijden als het ware stukje bij beetje af. Zo herinner ik mij een casus van een vrouw van middelbare leeftijd die steeds trager werd in het uitvoeren van haar werkzaamheden en meer fouten begon te maken. Op een gegeven moment meldde ze zich ziek en werd ze opgenomen in een afkickkliniek. Toen bleek dat ze een forse alcoholverslaving had. Achteraf vielen de puzzelstukjes op hun plek.”

Hoe maak je verslaving bespreekbaar?

Een van de grootste obstakels in het signaleren van verslaving is het taboe dat erop rust. Aukje vertelt: “Medewerkers schamen zich vaak en vrezen mogelijke gevolgen vanuit de werkgever of een negatief oordeel van collega’s. Daarom is het cruciaal om als werkgever, en als bedrijfsarts, een open cultuur te creëren waarin gezondheid bespreekbaar is. Daarbij is het goed te realiseren dat mensen vaak heel goed weten dat hun verslaving schadelijk is, maar dat stoppen of het überhaupt toegeven erg moeilijk kan zijn. Vaak spelen onderliggende emoties en gedachten een rol bij het ontstaan en in stand houden van de verslaving, evenals een gevoel van schaamte om het te erkennen. Het is lastig om iemand te dwingen zich te laten behandelen. Toch zijn de meeste mensen wel bereid om te stoppen of hun gedrag aan te passen, maar daar is vaak professionele begeleiding bij nodig.”

Dit zijn mogelijke acties om in te zetten:

• Standaard vragen over leefstijl en middelengebruik in elk bedrijfsartsconsult. Verwerk, als bedrijfsarts, standaard vragen over BRAVO (Bewegen, Roken, Alcohol, Voeding en Ontspanning) in je gesprekken. Als je dit structureel doet, wordt het een normaal gespreksonderwerp en voorkom je dat het pas ter sprake komt als de problemen al groot zijn.
• Gebruik van motiverende gesprekstechnieken. Door goed door te vragen, te luisteren en de juiste vragen te stellen, kunnen bedrijfsartsen medewerkers helpen inzicht te krijgen in hun eigen gedrag en de gevolgen ervan. Dat gaat hopelijk bijdragen hun in te laten zien dat het beter is hun gedrag te veranderen. 
• Een preventief spreekuur. Dit biedt medewerkers de mogelijkheid om vertrouwelijk en zonder directe consequenties hun leefstijl te bespreken en advies te krijgen over mogelijke stappen om hun gezondheid te verbeteren. Maak als werkgever aan alle medewerkers duidelijk dat dit spreekuur er is en mensen hier anoniem terecht kunnen.
• Bewustwording creëren binnen bedrijven. Werkgevers kunnen een belangrijke rol spelen door het onderwerp verslaving niet te schuwen. Dit kan bijvoorbeeld door workshops te organiseren over gezonde leefstijl en door zelf het goede voorbeeld te geven. Denk bijvoorbeeld aan het niet standaard schenken van alcohol bij bedrijfsborrels.
• Aanstellen van een vertrouwenspersoon. Een laagdrempelige, interne vertrouwenspersoon kan medewerkers helpen om verslavingsproblemen bespreekbaar te maken zonder angst voor directe consequenties. Dit creëert een veilige omgeving waarin medewerkers zich gesteund voelen om hulp te zoeken.

Een gezamenlijke verantwoordelijkheid

“Gezondheid is een doorlopend proces dat niet stopt bij de werkweek,” legt Aukje uit. “Medewerkers hebben de verantwoordelijkheid om ook buiten werktijd goed voor zichzelf te zorgen. Aansluitend is het aan werkgevers om verslaving en ongezonde leefstijlkeuzes te signaleren en bespreekbaar te maken. Aan ons bedrijfsartsen de taak om signalen op te vangen en, zonder oordeel, medewerkers inzicht te geven in hoe ongezonde keuzes hun werk en leven beïnvloeden. Bovendien werken we nauw samen met partners die uitstekende verslavingszorg bieden.

Als bedrijfsartsen zetten we ons in voor samenwerking aan een duurzame en gezonde toekomst. Een gezonde leefstijl draagt niet alleen bij aan een betere inzetbaarheid van medewerkers, maar ook aan een productievere en prettigere werkomgeving. Bovenal is het voor medewerkers een investering in zichzelf.”